Porady radcy prawnego. Dłużnik nie jest stroną umowy przelewu wierzytelności. Co więcej, najczęściej nie ma nawet wpływu na jej zawarcie. Jednak ma pewne prawa, dzięki którym może np. zapobiec dokonaniu cesji lub jej skutkom.
Przelew (cesja) wierzytelności polega na tym, że jeden podmiot sprzedaje drugiemu podmiotowi wierzytelność, którą ma wobec osoby trzeciej. Na mocy tej umowy zmienia się dotychczasowy wierzyciel. Wielu dłużników jest nieświadomych przysługujących im praw. Dłużnik m.in. może zabezpieczyć się przed niechcianą zmianą wierzyciela, korzystać z przysługujących mu zarzutów, zwolnić się z zobowiązania przez dokonanie potrącenia.
Zmiana wierzyciela Dłużnik zabezpieczy się przed niechcianą zmianą wierzyciela, jeśli zawrze w umowie podstawowej zastrzeżenie umowne, które wyłącza możność dokonania sprzedaży długu bez jego zgody (art. 514 kc). Zastrzeżenie to jest skuteczne także, gdy nie zostało stwierdzone na piśmie, jednak dłużnik musi poinformować potencjalnego nabywcę swojego zobowiązania, że sprzedawca nie ma jego zgody na zbycie długu. W praktyce graniczy to z cudem, ponieważ obecni wierzyciele nie informują dłużników, komu zamierzają sprzedać wierzytelności, a informacje o zmianie wierzyciela przychodzą po zawarciu cesji.
Przelewy wierzytelności Kolejnym uprawnieniem dłużnika jest ochrona przed kilkukrotnym przelewem tej samej wierzytelności przez dotychczasowego wierzyciela na rzecz różnych podmiotów. W takiej sytuacji zgodna z prawem jest tylko pierwsza cesja, natomiast pozostałe są nieważne. Właściwym wydaje się tutaj stosowanie zasady, że prawowitym wierzycielem jest pierwszy cesjonariusz. Gdyby zaś dłużnik miał kłopoty z ustaleniem prawowitego wierzyciela, może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 467 kc pkt. 1 i 3 kc) i w ten sposób uniknąć odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania.
Zarzuty Podstawowym uprawnieniem dłużnika jest możliwość korzystania z przysługujących mu zarzutów. Zarzuty mogą spowodować, że uprawnienie wierzyciela będzie bezskuteczne przejściowo – tzw. zarzuty dylatoryjne (np. zarzut przedwczesnego dochodzenia wierzytelności – wierzyciel będzie mógł dochodzić swojej należności dopiero po upływie określonego terminu) – oraz na zawsze – tzw. zarzuty peremptoryjne (np. zarzut nieważności umowy).
Zarzuty przysługujące dłużnikowi dzielą się na dwie grupy: 1.Przysługujące w myśl reguł ogólnych Kodeksu cywilnego, które obejmują: a) zarzuty dotyczące umowy cesji wierzytelności – z tytułu tych zarzutów dłużnik może kwestionować zarówno istnienie, jak i ważność umowy; o nieważności umowy decydowałoby np. niezachowanie formy szczególnej danej czynności b) tzw. zarzuty osobiste, odnoszące się do czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a cesjonariuszem – np. przy potrąceniu, odnowieniu, świadczeniu w miejsce wykonania, zapłacie, zwolnieniu z długu, odroczeniu terminu płatności. 2. Zarzuty przysługujące w myśl reguł dotyczących przelewu: a) dotyczące ochronnych uprawnień dłużnika – mające oparcie w przepisach art. 512 i 515 kc b) które dłużnik miał wcześniej wobec zbywcy – dłużnik ma wobec cesjonariusza wszystkie zarzuty, jakie miał on wobec cedenta w chwili, gdy otrzymał wiadomość o przelewie (art. 513 § 1 kc).
Zwolnienie z zobowiązań Jeżeli dłużnikowi przysługuje jakaś wierzytelność pieniężna od wierzyciela pierwotnego, który sprzedał dług dalej, to ma on prawo zmniejszyć swoje zobowiązanie o tę kwotę, czyli dokonać potrącenia wierzytelności. Potrącenie może być umowne przez porozumienie (dłużnika i cesjonariusza), ale z zastrzeżeniem, że umowa nie może sprzeciwiać się naturze umowy potrącenia, ustawie oraz zasadom współżycia społecznego (art. 353 kc), lub ustawowe oparte na ogólnych przepisach prawa cywilnego dotyczących potrąceń (art. 498-505 kc). Warunkiem potrącenia ustawowego jest to, że wierzytelność, która przysługuje dłużnikowi wobec jego wierzyciela, musi być takiej samej jakości jak jego zobowiązanie. Czyli np., jeżeli byliśmy winni hurtowni pięć skrzynek jabłek, a hurtownia nam dwie skrzynki jabłek, to oddajemy trzy.
Przed potrąceniem zobowiązania trzeba zawiadomić o tym wierzyciela na piśmie. Jeżeli wierzytelności są różnego rodzaju, to nie możemy dokonać potrącenia ustawowego. W zasadzie nie jest możliwe dokonanie potrącenia przez osobę trzecią, wyjątek stanowi tu np. poręczyciel. Podsumowując – dłużnik może potrącić wierzytelność zarówno związaną z umową cesji, jak i zupełnie od niej niezależną, musi ona tylko spełniać warunki określone przez potrącenie ustawowe lub umowne.
MICHAŁ KURYŁEK Radca prawny źródło: Eurogospodarka