Podatek akcyzowy, powszechnie określany jako akcyza, jest podatkiem nakładanym na konsumpcję określonych produktów uznawanych przez ustawodawcę danego państwa za wyroby akcyzowe.
Dzięki zastosowaniu podatku akcyzowego państwo opodatkowuje w sposób szczególny konsumpcję wybranych przez siebie produktów uznawanych za wyroby akcyzowe.
Podatek akcyzowy jest podatkiem jednofazowym. Odmiennie od podatku VAT, akcyza jest pobierana na jednym szczeblu obrotu. W rezultacie, gdy akcyza zostanie pobrana w prawidłowej wysokości na etapie wydania do obrotu (konsumpcji), dalsze szczeble obrotu danym wyrobem akcyzowym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem akcyzowym (wtedy akcyza na dalszym etapie obrotu stanowi element ceny sprzedaży towaru).
Podobnie jak inne podatki konsumpcyjne, podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim. Oznacza to, iż faktycznym podmiotem ponoszącym koszt opodatkowania akcyzą jest konsument, a nie podmiot, który jest formalnie zobowiązany do naliczenia i zapłaty podatku akcyzowego do organów podatkowych (producent, importer, dystrybutor).
Akcyza jest również podatkiem selektywnym, tj. podatkiem nakładanym na wybrane wyroby akcyzowe. W przypadku Polski system akcyzowy przez długi okres przybierał formę pośrednią polegającą na tym, iż opodatkowaniu akcyzą podlegały nie tylko produkty powszechnie uznawane za wyroby akcyzowe, takie jak napoje alkoholowe, paliwa oraz wyroby tytoniowe, lecz również szereg innych produktów, które co do zasady nie są opodatkowane akcyzą w innych państwach członkowskich UE, m.in. kosmetyki, samochody osobowe, sprzęt audio-wideo. Niemniej, obecnie podatek akcyzowy nie ma już zastosowania do takich produktów jak kosmetyki czy sprzęt audio-wideo. Natomiast w dalszym ciągu akcyzie podlegają samochody osobowe (mimo iż samochody osobowe nie są uznawane już za wyroby akcyzowe, podlegają one nadal opodatkowaniu akcyzą).
Do najbardziej istotnych cech podatku akcyzowego, jako jednego z podatków konsumpcyjnych, należą: wydajność, elastyczność, dogodność dla płacącego, taniość poboru 2.
Wydajność podatku akcyzowego przejawia się w znacznej wysokości wpływów, jakie ten podatek przynosi dla budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat podatek akcyzowy stanowił ponad 20% dochodów budżetu państwa, co stawia ten podatek na drugim miejscu wśród podatkowych źródeł dochodu budżetu państwa (za podatkiem VAT, lecz już przed podatkiem dochodowym od osób prawnych lub fizycznych). W latach 2006-2008 wpływy z akcyzy wynosiły odpowiednio 42 mld zł w 2006 r., 49 mld w 2007 r. oraz ponad 50 mld w 2008 r.
Kolejną istotną cechą akcyzy jest jej elastyczność przejawiająca się w tym, że w okresie dekoniunktury oraz spadku wpływów budżetowych z podatków dochodowych, wpływy z podatku akcyzowego, jak również innych podatków pośrednich ulegają mniejszej presji. Mniejszy spadek dochodów budżetowych z tytułu podatków pośrednich, w tym z podatku akcyzowego, wynika z faktu, iż konsumpcja dóbr opodatkowanych akcyzą co do zasady utrzymuje się na pewnym określonym poziomie niezależnie od warunków makroekonomicznych. Oczywiście w przypadku koniunktury gospodarczej wpływy z akcyzy ulegają znacznemu wzrostowi, ponieważ ludzie posiadając więcej wolnych środków skłonni są do większej konsumpcji wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym (np. wpływy z akcyzy do budżetu państwa w 2007 r. były o prawie 10% wyższe niż zakładano, tj. 49 mld zł przy planowanych 45 mld).http://www.zielonydziennik.pl/node/677/edit:
Akcyza jest również podatkiem stosunkowo tanim w poborze. Taniość poboru podatku akcyzowego wynika przede wszystkim z jednofazowego charakteru. Akcyza jest bowiem pobierana na jednym szczeblu obrotu. Niestety w polskich realiach taniość poboru jest istotnie ograniczona poprzez rygoryzm przepisów proceduralnych oraz podejście organów podatkowych. Poza tym, podatek akcyzowy co do zasady nie podlega odliczeniu (wyjątek stanowi prawo do odliczenia akcyzy zapłaconej od surowców i produktów zużywanych do produkcji innych wyrobów akcyzowych – szerzej na ten temat w komentarzu do art. 21 u.p.a.). W konsekwencji taka konstrukcja podatku pozwala ograniczyć wydatki na administrację skarbową zaangażowaną w kontrolę poboru podatku akcyzowego (w Polsce jednak koszty poboru istotnie zwiększał anachroniczny system sprawowania nadzoru nad produkcją i obrotem wyrobami akcyzowymi). Niemniej koszt poboru akcyzy wzrasta wraz z ilością zwolnień od akcyzy poszczególnych wyrobów akcyzowych, m.in. ze względu na warunki stosowania zwolnień. Wzrost wydatków związanych z poborem akcyzy wiąże się w takim przypadku przede wszystkim z obowiązkiem sprawowania nadzoru i kontroli nad podmiotami korzystającymi z wyrobów zwolnionych od akcyzy.
Istotną cechą podatku akcyzowego dla konsumentów wyrobów jest dogodność poboru akcyzy. Obecnie akcyza płacona jest w głównej mierze przez producentów, nabywców wewnątrzwspólnotowych, importerów, ewentualnie przez dystrybutorów wyrobów akcyzowych. W efekcie ostateczny konsument nabywając wyroby akcyzowe płaci akcyzę w cenie danego wyrobu, często nie zdając sobie sprawy, jak dużą część ceny stanowi podatek akcyzowy. Taki system poboru akcyzy powoduje, że na ostatecznym konsumencie nie ciążą żadne obowiązki związane z obliczaniem lub poborem akcyzy. Jedynie w sytuacji, gdy ostateczny konsument korzysta z wyrobów akcyzowych zwolnionych z akcyzy ze względu na przeznaczenie, nabywca zobowiązany jest do potwierdzenia odbioru wyrobów akcyzowych na dokumencie dostawy.
Natomiast w sytuacji zużycia olejów opałowych opodatkowanych obniżoną stawką akcyzy, nabywca nadal jest zobowiązany do złożenia szczegółowego oświadczenia dotyczącego przeznaczenia nabywanego oleju opałowego (w przypadku osób prywatnych sprzedawca oleju opałowego zobowiązany jest również sprawdzić dane wskazane na oświadczeniu z danymi zawartymi w dokumencie tożsamości).
Dogodność poboru akcyzy wiąże się również z ograniczoną liczbą podatników akcyzy w porównaniu z podatnikami podatków o charakterze powszechnym typu podatek VAT lub podatki dochodowe. W rezultacie, pobór akcyzy jest łatwiejszy dla organów podatkowych, ponieważ wiąże się z łatwiejszą kontrolą, identyfikacją oraz ściąganiem podatku akcyzowego od mniejszej liczby podatników.
www.ZielonyDziennik.pl, Katarzyna Bartkowiak, Radca Prawny
ZOBACZ : Ewolucja opodatkowania podatkiem akcyzowym (Cęść 2)